DINSDAG 9 MEI, Dag van Europa, Pakhuis de Zwijger, 18:30, Schuttersmaaltijd en debat

Dag van Europa: Day of the European city and its citizens (Naar een idee van Steve Austen)

(Geïnspireerd op een brief- en gedachtewisseling met burgemeester Eberhard van der Laan, die inmiddels heeft toegezegd dat wij op zijn steun kunnen rekenen)

Een bijeenkomst in Pakhuis de Zwijger op 9 mei 2017 als vervolg op de eerste aldaar georganiseerde ontmoeting, precies een jaar geleden, waaraan 25 mensen deelnamen (verslag). Deze jaarlijks terugkerende uitwisseling van ideeën staat in het teken van de rol die de Amsterdamse burgers van oudsher hebben gespeeld en ook nu nog spelen in de vormgeving van de stedelijke samenleving. De verschillende vormen van ondernemend burgerschap die Amsterdam zo uniek maken worden nader uitgediept en gepresenteerd. Zo zal onder meer worden stilgestaan bij de rol van de grote Amsterdammers, persoonlijkheden die door hun maatschappelijke positie en persoonlijke welstand de stad een boost hebben gegeven. Hierbij valt te denken aan de weldoeners Samuel Sarphati en Adolf Wilhelm Krasnapolsky. Maar ook aan personen die de samenleving blijvend veranderd hebben zoals Aletta Jacobs, Jan Schaefer en Joke Smit.

Voor deze tweede bijeenkomst worden de 25 oorspronkelijke deelnemers verzocht ieder een gast mee te nemen, liefst van een andere generatie en uit een andere ervaringswereld, zodat dit platform voor het beleven van modern actief burgerschap jaarlijks organisch groeit en als zodanig een rol kan spelen in de opmaat naar Amsterdam 750 in 2025. Het ligt in de bedoeling de komende jaren nader aandacht te besteden aan de rol van onder meer:

  • de genootschappen, waaraan o.m. Felix Meritis en het Concertgebouw hun ontstaan te danken hebben
  • de initiatieven gericht op opvoeding en vorming
  • de informele initiatieven gericht op ondersteuning van mensen in nood en personen die hier toevlucht zoeken
  • de initiatieven gericht op maatschappelijke en bestuurlijke vernieuwing
  • de initiatieven die zich bezig houden met burger media
  • de initiatieven gericht op kunst en cultuur
  • de initiatieven gericht op kennis en wetenschap
  • de initiatieven gericht op pioniers en innovatie
  • de initiatieven gericht op goede doelen

Al deze initiatieven, waarvan de eerste voorbeelden te vinden zijn in de 16e en 17e eeuw, zijn te danken aan samenwerkingsvormen tussen gelijkgestemde burgers. Het gaat om kleinere of grotere verbanden van ondernemende burgers die taken op zich nemen die veelal, maar niet uitsluitend, naast hun hoofdberoep of bezigheid veel tijd en aandacht vragen. Het is deze min of meer vanzelfsprekende pioniersgeest, gepaard aan onbaatzuchtigheid die, ook nú, de levenskracht van Amsterdam uitmaakt.

Voor de bijeenkomst op 9 mei 2017 vragen we een drie- tot viertal aansprekende personen uit diverse beroepsgroepen die hun zeer persoonlijke visie zullen geven op wat burgerschap voor hen betekent in hun dagelijks leven. De volgende vragen kunnen hierbij aan de orde komen:

  • Hoe beïnvloedt het denken van de Hollandse Verlichting hun perceptie van de samenleving en welke mogelijke kansen en gevaren zien zij?
  • Is de erfenis van het Amsterdamse burgerschap uit de 17e eeuw terug te vinden in het denken en handelen van burgers en politici en in hoeverre verhoudt de geglobaliseerde werkelijkheid zich tot deze idealen?
  • Wat is de relatie met Democratie en Rechtsstaat?

Er wordt gestreefd naar een samenwerking met een zich steeds uitbreidende reeks partners naast de initiatiefnemers Pakhuis de Zwijger, Stichting Felix Meritis Foundation en mediapartner en ifthenisnow.eu. Inmiddels worden met enkelen vruchtbare gesprekken gevoerd over toetreding tot dit initiatief.

Thema en motto van de tweede bijeenkomst op 9 mei 2017

Naar een Observatorium voor Europees Burgerschap? (te openen tijdens Amsterdam 750 in 2025)

Op zoek naar de nieuwe ‘Stadhouders’ (werktitel)

Waarom?

Het lijkt wel of mensen steeds minder goed zijn in samenleven. Er zijn weinig plekken waar personen uit verschillende bevolkingsgroepen, andere achtergronden of met zeer verschillende maatschappelijke posities elkaar nog ontmoeten en op een constructieve manier van mening verschillen of van elkaars kennis en inzichten profiteren. Met als gevolg een toenemend gevaar van splendid isolation: de idee dat eigen oplossingen voor gelijkgestemden universele waarde hebben.

Leven in een bubble en alleen nog gelijkgezinden ontmoeten (Bert Wagendorp in de Volkskrant van 4 maart 2017: “de nieuwe zuilen”), kan leiden tot toenemende polarisatie tussen personen en groepen in de samenleving. Voor zover dat gepaard gaat met spanningen of ogenschijnlijk tegengestelde belangen wordt er gekeken naar overheden en politiek om deze situatie(s) op te lossen. Dit lukt niet met als gevolg dat de persoonlijk gevoelde onvrede zich uit in cynisme en wantrouwen tegen de overheden, en dat de roep om eenvoudige oplossingen voor complexe problemen toeneemt. Dat leidt tot de Trump-stem in Amerika, de Brexit-stem in Europa, de PVV-stem in Nederland. Heel begrijpelijk omdat immers de overheid, in tegenstelling tot enige decennia geleden, bezig is met een omvangrijke terugtrekkende beweging en bovendien er blijk van geeft geen regie te hebben op processen die samenhangen met de globalisering. Onder de noemer participatiesamenleving probeert de overheid het eigenaarschap van steeds ingewikkelder wordende collectieve vraagstukken in de handen van burgers te leggen.

Geen verantwoordelijkheid voelen of zelfs de schuld geven aan de overheid voor zaken die niet goed gaan, is het tegenovergestelde van wat wij verstaan onder Burgerschap*. Er wordt in zo’n geval namelijk voorbij gegaan aan het feit dat iedere burger mede verantwoordelijk is voor de publieke zaak en zélf de overheid instelt.

Tegelijkertijd is er vanuit de overheid het besef dat het contact met de burger verloren is geraakt en is men naarstig op zoek naar manieren om deze relatie te repareren. Kortom: een samenhangend aantal factoren die tot de volgende paradoxen leiden:

  • de overheid wil meer verbinding met de burger maar trekt zich terug
  • de burger wil dat er quick fixes van de overheid voor zijn problemen komen, maar maakt de overheid vleugellam met een tegenstem

Burgerschap

Wij gaan uit van het besef dat in een democratische samenleving de burgers de samenleving zíjn. Allen zijn expert op het gebied van het eigen dagelijks leven. Vanuit burgerschap zal het samenleven vormgegeven moeten worden. We geloven in beter samenleven wanneer burgers zich meer bewust zijn van de verantwoordelijkheid voor het collectieve, bereid zijn initiatieven te nemen voor het publieke, zich mede-eigenaar te voelen van het algemene of zich zelfs als maker van het gemeenschappelijke te manifesteren. Deze mentaliteit leidt op termijn tot een meer actieve, hopelijk interactieve en weerbare samenleving die zich niet makkelijk de wet laat voorschrijven, of alle heil van de overheid verwacht. Daar hoort niet een terugtrekkende overheid bij, maar een aanjagende.

Daarom onderzoeken we welke randvoorwaarden er nodig zijn om het individu de mogelijkheid te bieden zich te ontplooien als mede-vormgever van de eigen omgeving en daarmee van de wereld. Ons streven is om burgerschap prominenter en zichtbaarder in alle maatregelen van de EU en lidstaat Nederland alsmede van Amsterdam, naar voren te laten komen. De EU zal zich moeten gaan omvormen tot een betekenis-gevende organisatie door Europees burgerschap niet alleen in verdragen vast te leggen, maar te herkennen en te gaan belonen.

Uit: “Burger, een geschiedenis van het begrip ‘burger’ in de Nederlanden van de Middeleeuwen tot de 21ste eeuw”, AUP 2002:

“Nederland is een door en door burgerlijke samenleving. De samenlevingsvorm die hier sedert de middeleeuwen is ontstaan is doordesemd van het besef dat oplossingen voor problemen door burgers zelf moeten worden aangereikt. Dat vond in eerste instantie met name in de periode van de Republiek plaats in de steden en gewesten, in latere perioden vooral in de steden. In de huidige tijd wordt Burgerschap als volgt omschreven: De wijze waarop inwoners deel hebben en deelnemen aan de samenleving en zo die samenleving helpen vorm geven. Burgerschap heeft een politieke, een sociale, een culturele en een economische dimensie. Zij hebben betrekking op een uiteenlopende waaier aan (burger)plichten en deugden.”

Wij willen ons vooral focussen op de actieve en daarmee impliciet meer politieke en constitutionele variant van burgerschap. Het gaat dan onder meer om initiatiefrijk zijn, verantwoordelijkheid nemen en op je initiatieven aangesproken/afgerekend kunnen worden. Pioniersgeest en onbaatzuchtigheid. Initiatief met branie. Lak aan belemmerende regels. Amsterdammers die ons hierin zijn voorgegaan zijn onder andere Aletta Jacobs, Jan Schaefer, Samuel Sarphati, Joke Smit en Adolph Wilhelm Krasnapolsky.

Wij laten hier andere vormen van burgerschap zoals vrijwilligerswerk buiten beschouwing. Hoe belangrijk en noodzakelijk voor een bloeiende samenleving het ook is, het is niet hetzelfde als dit burgerschap. Het mist een innovatieve insteek, de noodzakelijke intellectuele diepgang en het besef dat dit een politieke actie is. Er hoort ook altijd bij dat je vuile handen maakt.

Hoe?

We zien mensen teruggrijpen op nationale symbolen en vermeende identiteiten en de veronderstelde algemeen geldende betekenis voor de categorie ‘ons soort mensen’ verdedigen ten koste van ‘de ander’. We zien dat deze hokjesgeest niet bijdraagt aan constructieve omgangsvormen en zijn beste tijd gehad heeft in de hoogtijdagen van de Nationale Staat. Die tijd is onmiskenbaar voorbij, het romantiseren hiervan leidt tot allerlei onproductieve conflicten.

Er zijn drie manieren om dit te doorbreken:

  1. de betekenis van bestaande categorieën ter discussie te stellen
  2. de bestaande categorieën te nuanceren en andere manieren van categoriseren onder de aandacht te brengen
  3. hele nieuwe categorieën te bedenken en die te laden met betekenis

Strategie 1. benutten we op de volgende manier: het begrip Burgerschap zoals dat nu wordt beleefd, zullen we verrijken. Vanuit historisch perspectief werken aan de bewustwording dat burgerschap de stad zoals deze nu is, gevormd heeft.

Strategie 2. benutten we als volgt: we kiezen voor de stad i.p.v. het land als eenheid waarin het begrip Burgerschap zich opnieuw kan uitvinden. Dit zien we terug in de beweging van de vele voorbeelden van social entrepreneurs, de zogenaamde Stadsmakers.

Strategie 3. benutten we op de volgende manier: We schetsen een toekomstig beeld van de overtreffende trap van burgerschap onder de voorlopige werktitel: Stadhouderschap. We schetsen een beeld van het nieuwe Stadhouderschap als mogelijke toekomst met als bedoeling een co-creatief proces aan te jagen met zoveel mogelijk verschillende mensen/partijen om samen te onderzoeken wat de belofte is van deze nieuwe categorie. Dit heeft als voordeel dat het niet tot polarisatie tussen verschillende soorten mensen leidt. Het is zelfs een pré als burgers met zeer verschillende achtergrond en werk- en leefomgeving (zoals we die nu kennen) samen deze ontdekkingstocht aangaan. Ze brengen stuk voor stuk verschillende expertise mee. Andersdenkend en verschillend zijn is een noodzaak voor een kwalitatieve uitkomst.

Voor de duidelijkheid: een nieuwe gemeenschappelijkheid is niet het doel hiervan. Niet de overeenkomsten zoeken, maar het zoeken naar een nieuwe vorm van actief burgerschap vanuit het anders en verschillend zijn is de zoektocht.

Wat?

9 mei Dag van Europa

We ambiëren een avondvullend programma dat begint met een gezamenlijk diner (schuttersmaaltijd), aan verschillende ronde tafels.

Hier vinden gesprekken plaats aan de hand van korte inleidingen van de korte (plenaire) inleidingen van de tafelheren/dames.

Na verloop van tijd zal de moderator vragen wat de verschillende discussies hebben opgeleverd en zal feedback met de zaal volgen. E.e.a. zal stof voor reflectie en analyse opleveren ter voorbereiding van volgende bijeenkomsten.

  • We verbinden burgers aan elkaar die normaal gesproken niet met elkaar in contact komen. We geven educatie over burgerschap met als gevolg meer bewustwording over wat burgerschap betekent.
  • We introduceren de stad als domein waarin het begrip burgerschap gestalte gaat krijgen.
  • We presenteren het fenomeen van ‘de nieuwe stadhouder’**. We vragen verschillende sprekers of ze willen reflecteren op dit nieuwe begrip.
  • We vragen ze welk vraagstuk in de stad op dit moment dringend een stadhouder nodig heeft.
  • Wie zijn de stadhouders en/of ‘bijna-stadhouders’ van dit moment. Wat missen ze nog?
  • Wat zijn de kwaliteiten die een stadhouder in zich moet hebben?
  • Is dit stedelijk altruïsme een aantrekkelijk handelingsperspectief voor mensen met kennis, geld, macht, netwerken of andere middelen? Hoe kan de gemeente zich tot ‘de nieuwe stadhouder’ gaan verhouden?
  • We zullen een vormentaal ontwikkelen die past in het verlengde van de “Schutters”stukken zoals die te zien zijn geweest in het Amsterdam Museum / Hermitage

Deze bijeenkomst kunt u zien als een eerste stap in een meerjarig programma. Het onderwerp “actief burgerschap” is voortdurend in beweging. Elk jaar op 9 mei vindt er een update plaats.

Deze bijeenkomst is een prototype: in een eerste test proberen we te ondervinden wat de waarde hiervan zou kunnen zijn. Het is onaf, betrokkenen worden expliciet uitgenodigd mee te denken over de belofte van ‘De nieuwe stadhouder’.

Locatie: Pakhuis de Zwijger.

De werkgroep bestaande uit Tabo Goudswaard, Farid Tabarki, Linda Bouws, Egbert Fransen, Charlot Schans, Menno Heling en Steve Austen ziet uit naar uw komst.

Tot ziens op dinsdag 9 mei in PdZ.